Schoon water is een voorwaarde voor ons bestaan: als drinkwater, maar ook voor onze bodem, natuur en landbouw. In de Europese Unie hebben we de kaderrichtlijn water (KRW) die overheden verplicht om water als gezamenlijk erfgoed te beschermen, verdedigen en behandelen. Nu we bij de uitvoering van deze cruciale milieurichtlijn aan het einde van de tweede periode van 6 jaar komen, maken we de balans op en stellen we de doelen vast voor de aankomende derde en laatste periode. Fractievolger Paul Smits pleit namens GroenLinks voor sterke ambities.

 

Hoeveelheid grondwater in gevaar door droogte

De kwantitatieve toestand van het grondwater is momenteel in orde. GroenLinks maakt zich echter wel zorgen over het effect dat de aanhoudende droogte kan gaan hebben op de kwaliteit en kwantiteit van de grondwaterlichamen, waarover we in het najaar verder in gesprek gaan in de Staten. In negen Natura2000-gebieden moeten op dit moment nog maatregelen worden getroffen om grondwater letterlijk op peil te krijgen. GroenLinks ziet graag concrete ambities voor dit aandachtspunt in het ontwerp-KRW-maatregel­programma voor de periode 2022-2027.

Kwaliteit grondwater niet overal goed

De kwaliteit van het grondwater voldoet ‘gemiddeld’ aan normen en drempelwaarden. Maar lokaal gaat het helemaal niet goed met bodem en grondwater. De bodem heeft last van verzuring, vermesting en verdroging. Het moge duidelijk zijn dat het intensieve bodemgebruik en gebruik van gevaarlijke stoffen onhoudbaar is. Het leidt tot dalende landbouwopbrengsten en afnemende natuurkwaliteit, terwijl we juist meer moeten doen aan de biodiversiteitscrisis!

Gelders oppervlaktewater van slechte kwaliteit

Lokaal hebben we dus te maken met die slechte waterkwaliteit. Dit is vooral te merken bij het Gelderse oppervlaktewater dat bij lange na niet voldoet aan de gewenste chemische toestand. Het doel om in 2027 alle 80 Gelderse waterlichamen een goede ecologische kwaliteit te laten hebben is een flinke klus. Ruim dertig waterlichamen zijn problematisch en hebben te kampen met toestroom via grondwater van nitraat, landbouwgif en zware metalen die vrijkomen door verzuring als gevolg van mestgebruik. De waterschappen zijn bij het oppervlaktewater aan zet, maar kunnen weinig zonder provinciale (en landelijke) maatregelen. Om het doel in 2027 klaar te spelen, past een regionaal gedifferentieerde, gebiedsgerichte regierol bij de provincie. GroenLinks wil dat de provincie die rol met beide handen aangrijpt.

Ontbreken van provinciale instrumenten

Het ontbreekt echter aan sterke provinciale instrumenten om het uitspoelen van gif en nutriënten een halt toe te roepen. Boeren zitten op dit moment niet te wachten op nieuwe regels of quota vanuit het Rijk. Maar we kunnen ook niet langer op onze handen gaan zitten. Het Nederlandse meststoffenbeleid heeft wat effect, maar is niet daadwerkelijk effectief. GroenLinks wil dat er samengewerkt wordt met het Rijk om regionaal maatwerk mogelijk te maken -bijvoorbeeld in de Nationale Omgevingsvisie- opdat we kunnen inzetten op gebieds­gerichte regulatieve sturing. Alleen als de functies de bodem en het water volgen, kunnen de belangrijke water­kwaliteits­­doelen gehaald worden.

Afspraken maken in gebiedsdossiers

Het is daarom ook zaak om zo snel mogelijk afspraken met belanghebbende sectoren te maken in de zogenaamde gebiedsdossiers met betrekking tot oppervlaktewaterlichamen waar Gelders grondwater in terecht komt. Dit proces is door de coronacrisis stil komen te liggen, maar moet snel weer opgepakt worden om de mogelijkheden mee te nemen bij het vaststellen van de doelen voor de komende 6 jaar.

Drinkwatervoorziening beter waarborgen

Met betrekking tot grondwaterbeschermingsgebieden waar de nitraatconcentratie de norm dreigt te overschrijden is de huidige inzet op vrijwilligheid mogelijk onvoldoende in de toekomst. Provinciale Staten hebben vorig jaar al de intentie uitgesproken om de bescherming voor de drinkwater­voorziening beter te waarborgen door in de omgevingsverordening eisen te stellen hoe het belang van schoon grondwater voor de drinkwatervoorziening moet worden afgewogen, en daarvoor maatregelen te nemen die de negatieve effecten van eerdere beleidsmaatregelen moeten verzachten om zo onnodige risico’s voor de kwaliteit van grondwater te vermijden.

Dit zal GroenLinks meenemen in de lopende actualisatie van de omgevingsverordening.

Belonen, voorzorg en sturing

Daarnaast heeft GroenLinks in het debat aandacht gevraagd voor beloning bij de stimuleringsaanpak zoals bijvoorbeeld met een regionaal keurmerk, het toepassen van het voorzorgsprincipe bij langzame diepe verontreiniging (‘vergrijzing’), en het verbinden van consequenties aan metingen in het voorgestelde early-warning meetnet en nieuwe meetnet buiten grondwater­beschermings­gebieden. Ook is er behoefte aan meer duidelijkheid over sturingsmogelijkheden onder de omgevingswet zoals al was toegezegd door Gedeputeerde Staten naar aanleiding van het rekenkamerrapport over drinkwaterbronnen vorig jaar. Bij onvoldoende resultaat van de lopende maatregelen wil GroenLinks voor de KRW-periode 2022-2027 deze mogelijkheden kunnen meewegen.

In oktober zal het ontwerp-KRW-maatregelprogramma vastgesteld worden. Onze inzet is om ambities die we niet bindend vastgelegd krijgen in dit maatregelprogramma, in 2021 alsnog in het regionaal waterprogramma een plek te geven.